ไผ่ตัดอายุ นวัตกรรมใหม่ เปลี่ยนโฉมอุตสาหกรรมไผ่ไทย สู่อนาคตเศรษฐกิจชีวภาพ

ประเทศไทยมีไผ่หลากหลายสายพันธุ์ แต่หนึ่งในปัญหาเรื้อรังที่เกษตรกรต้องเผชิญมายาวนานคือ "การออกดอกแล้วทยอยตายทั้งกอ" ซึ่งเกิดขึ้นเมื่อไผ่เข้าสู่วัยชราโดยไม่รู้แน่ชัดว่าเมื่อใดจะเกิด ทำให้การปลูกไผ่ในเชิงอุตสาหกรรมขาดความเสถียร

สวทช. โดย ศูนย์พันธุวิศวกรรมและเทคโนโลยีชีวภาพแห่งชาติ (ไบโอเทค) จึงพัฒนาเทคโนโลยีชีวภาพระดับเซลล์ที่เรียกว่า "โซมาติกเอมบริโอเจเนซิส (Somatic Embryogenesis)" ขึ้นมา เพื่อแก้ปัญหานี้อย่างตรงจุด และนำไปสู่การผลิต “ไผ่ตัดอายุ” ซึ่งเป็นต้นกล้าไผ่ที่ “เริ่มนับอายุจากศูนย์” พร้อมใช้งานทางอุตสาหกรรมในอนาคต

ดร.วุฒิ ด่านกิตติกุล รองผู้อำนวยการ สวทช. สายงานเขตนวัตกรรมระเบียงเศรษฐกิจพิเศษภาคตะวันออก กล่าวว่า EECi ไม่ได้เป็นแค่พื้นที่ทดลองงานวิจัย แต่คือศูนย์กลางนวัตกรรมของประเทศไทย ที่มุ่งขับเคลื่อนงานวิจัย พัฒนา และต่อยอดเทคโนโลยีสู่ภาคอุตสาหกรรม โดยเฉพาะกลุ่มอุตสาหกรรมเป้าหมาย เพื่อสร้างมูลค่าเพิ่มและยกระดับขีดความสามารถในการแข่งขันของประเทศ โดยมี “เทคโนโลยีชีวภาพ” เป็นหนึ่งในอุตสาหกรรมเป้าหมายหลัก ภายใน EECi มีเมืองนวัตกรรมชีวภาพ (BIOPOLIS) ที่เน้นวิจัยและพัฒนาเพื่อเศรษฐกิจชีวภาพครบวงจร เช่น เกษตรสมัยใหม่ รวมถึงเทคโนโลยีโซมาติกเอมบริโอเจเนซิสเพื่อพัฒนาไผ่ตัดอายุ ซึ่งไม่ใช่แค่การขยายพันธุ์ แต่คือ โซลูชันใหม่ของการปลูกไผ่ไทยทั้งระบบ ตั้งแต่ต้นน้ำยันปลายน้ำ ลดต้นทุน เพิ่มผลผลิต และขับเคลื่อนเศรษฐกิจชีวภาพของประเทศได้อย่างเป็นรูปธรรม

ด้าน นางรังสิมา ตัณฑเลขา จากฝ่ายบริหารวิจัย สวทช. ชี้ว่า งานวิจัยนี้เป็นส่วนหนึ่งของยุทธศาสตร์ใหญ่ในการผลักดัน “เศรษฐกิจชีวภาพและเศรษฐกิจหมุนเวียน” ด้วยการสร้างมูลค่าเพิ่มจากทรัพยากรชีวภาพที่ไทยมีอยู่มากมาย เช่น ไผ่

โดย “ไผ่ตัดอายุ” จะกลายเป็นพันธุ์ไผ่ที่มีความพร้อมรอบด้าน ทั้งคุณภาพ ความทนทาน การเพาะปลูกง่าย และเหมาะกับการใช้งานในหลายอุตสาหกรรม ตั้งแต่พลังงานชีวมวล   เยื่อกระดาษ  วัสดุก่อสร้าง  เฟอร์นิเจอร์   ไปจนถึง อาหารและยา

ทั้งหมดนี้ช่วยให้ไผ่ไทยก้าวสู่การเป็น “พืชเศรษฐกิจแห่งอนาคต” ที่ตอบโจทย์ทั้งโลก ที่กำลังหันมามองหาวัสดุที่เป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อมมากขึ้น

โซมาติกเอมบริโอเจเนซิส: การรีเซ็ตชีวิตต้นไผ่

โซมาติกเอมบริโอเจเนซิส (SE) คือกระบวนการที่ใช้เซลล์ร่างกาย (somatic cell) ของพืช เช่น เซลล์จากดอกหรือตา มาทำให้เปลี่ยนสถานะกลับไปเป็นเซลล์ตั้งต้น จากนั้นชักนำให้กลายเป็น เอมบริโอพืช หรือ embryo-like structure แล้วพัฒนาเป็นต้นสมบูรณ์ในสภาพปลอดเชื้อ

จุดเด่นสำคัญคือ ต้นไผ่ที่ได้จะ มีพันธุกรรมเหมือนต้นแม่ (clonal) แต่ เริ่มอายุใหม่ เหมือนเพิ่งเกิด นั่นคือ ไม่สะสมอายุทางชีววิทยามาจากต้นแม่    ผลที่ได้คือ ต้นพันธุ์คุณภาพสูง รู้อายุแน่ชัด ควบคุมการออกดอกได้ ซึ่งเหมาะอย่างยิ่งต่อการวางแผนปลูกเชิงอุตสาหกรรมในระยะยาว

กระบวนการพัฒนาไผ่ตัดอายุในห้องปฏิบัติการ

ทีมวิจัยจากไบโอเทค นำโดย ดร.ยี่โถ ทัพภะทัต  นักวิจัย ทีมวิจัยนวัตกรรมโรงงานผลิตพืชสมุนไพร กลุ่มวิจัยเทคโนโลยีชีวภาพพืชและการจัดการแบบบูรณาการ ไบโอเทค สวทช. ซึ่งเป็นผู้เชี่ยวชาญด้านเทคโนโลยีการเพาะเลี้ยงเนื้อเยื่อนักวิจัยจากไบโอเทค ได้เริ่มต้นจากการคัดเลือกพันธุ์ไผ่ที่มีลักษณะดี เช่น ไผ่ฟ้าหม่น และ ไผ่ซางหม่น  จากนั้นนำเนื้อเยื่อเจริญ (meristematic tissue) เช่นจากดอกหรือตาข้าง มาผ่านกระบวนการดังนี้

1. เพาะเลี้ยงเนื้อเยื่อ บนอาหารสูตรเฉพาะที่ชักนำให้เซลล์กลับสู่สถานะโททิโพเทนต์ (totipotent state)

2. ชักนำให้เกิดโซมาติกเอมบริโอ ซึ่งเป็นโครงสร้างคล้ายเอมบริโอที่พัฒนาได้เอง

3. เปลี่ยนโซมาติกเอมบริโอเป็นต้นอ่อน (plantlet) และพัฒนาในเรือนเพาะชำจนแข็งแรงพร้อมลงแปลงปลูกจริง

ปัจจุบันทีมวิจัยประสบความสำเร็จในการสร้างพันธุ์ “ไผ่ฟ้าหม่นตัดอายุ” แล้ว โดยมีลำต้นตรง เนื้อไม้แน่น กิ่งน้อย ข้อเรียบ เหมาะแก่การแปรรูป    ส่วน “ไผ่ซางหม่นตัดอายุ” กำลังอยู่ในขั้นตอนการทดลองและประเมินผล

ประโยชน์ทางอุตสาหกรรมและเศรษฐกิจชีวภาพ

ไผ่ที่พัฒนาโดยเทคโนโลยีนี้สามารถตอบโจทย์ได้ในหลายมิติ    ควบคุมอายุและวงจรชีวิตได้ ลดความเสี่ยงจากการตายยกกอ  ให้ผลผลิตสม่ำเสมอ เพิ่มความมั่นใจในการวางแผนเก็บเกี่ยว    ลดต้นทุนการจัดการในระยะยาว

ส่งเสริมการผลิตไม้ไผ่สำหรับ ชีวมวล พลังงาน เฟอร์นิเจอร์ เยื่อกระดาษ และอาหาร-ยา  ทั้งหมดนี้สอดคล้องกับยุทธศาสตร์ชาติด้าน Bioeconomy - Circular Economy และ Sustainability โดยตรง

พร้อมถ่ายทอดเทคโนโลยีสู่ภาคเอกชน

สวทช. มีเป้าหมายชัดเจนในการถ่ายทอดองค์ความรู้ให้ภาคเอกชนและเกษตรกรนำไปใช้ต่อยอด โดยเปิดให้ติดต่อขอข้อมูลหรือความร่วมมือได้ผ่านช่องทางดังนี้:   โทร: 097-203-6632    อีเมล: yeetoh@biotec.or.th

“ไผ่ตัดอายุ” ไม่ใช่แค่นวัตกรรมทางวิทยาศาสตร์ แต่เป็นการเริ่มต้นใหม่ให้เกษตรกรไทย พร้อมก้าวไปกับอนาคตสีเขียวอย่างยั่งยืน